Vrijwillige terugkeer is toegankelijk voor zowel verzoekers van internationale bescherming als migranten zonder wettig verblijf. De rol van de terugkeerbegeleiders bestaat erin deze mensen te informeren en te begeleiden.

Het terugkeertraject voor asielzoekers

Wanneer migranten hun verzoek om internationale bescherming bij de Dienst Vreemdelingenzaken indienen, krijgen ze een eerste keer via een brochure informatie over vrijwillige terugkeer. Als hun verzoek afgewezen wordt, krijgen ze samen met het bevel om het grondgebied te verlaten, een tweede informatiebrochure over vrijwillige terugkeer.

Migranten worden toegewezen aan een terugkeerplaats, waar ze begeleid worden met het oog op hun vrijwillige terugkeer. De open terugkeerplaatsen bevinden zich in opvangcentra van Fedasil. Migranten mogen gedurende 30 dagen in zo’n centrum verblijven om hun mogelijke terugkeer voor te bereiden. Een terugkeerbegeleider van Fedasil en een ambtenaar van de Dienst Vreemdelingenzaken begeleidt hen. 

Verzoekers om internationale bescherming krijgen uitleg over het terugkeertraject en de terugkeerplaatsen via een informatiefiche die in 11 talen beschikbaar is.

Migranten zonder wettig verblijf begeleiden

Vrijwillige terugkeer moet zo toegankelijk mogelijk zijn voor alle personen buiten het opvangnetwerk. Fedasil heeft 5 loketten: in Brussel, Gent, Antwerpen, Charleroi en Luik. In andere steden zijn ook partnerorganisaties aanwezig die een vrijwillige terugkeer kunnen organiseren. 

Fedasil werkt samen met lokale overheden en organisaties (CONEX netwerk), onder andere de steden Antwerpen, Gent, Charleroi en Luik en de gemeente Anderlecht. Hun rol: ervoor zorgen dat hun verschillende administratieve diensten en organisaties actief in de regio goed geïnformeerd zijn over alle mogelijke opties, trajecten en programma's, waaronder ook het programma vrijwillige terugkeer. Deze kunnen dan op hun beurt migranten informeren en hen correct doorverwijzen.

Daarnaast volgen de ICAM-coaches van Dienst Vreemdelingenzaken migranten op die een bevel kregen om het grondgebied te verlaten, en zowel binnen als buiten het opvangnetwerk verblijven. ICAM-coaches begeleiden alleenstaande personen en gezinnen in onwettig verblijf en gaan samen op zoek naar een duurzame oplossing. Indien een verblijf niet mogelijk blijkt, informeren ze over vrijwillige terugkeer en verwijzen ze de migrant door naar een terugkeerconsulent van Fedasil.

De terugkeerbegeleiders van Fedasil

De terugkeerbegeleiders van Fedasil werken in de opvangcentra of aan de terugkeerloketten, en ondersteunen de lokale opvanginitiatieven (LOI's). De taak van de terugkeerbegeleiders bestaat erin migranten te informeren, hun aanvraag te registreren en ook te evalueren, de eigenlijke terugkeer in samenwerking met IOM te organiseren en de mogelijkheden tot re-integratie in hun land van herkomst te evalueren. Alle mogelijke obstakels die de vrijwillige terugkeer hinderen, proberen zij uit de weg te ruimen. De migranten moeten wel zelf hun reisdocumenten in orde brengen.

De begeleiders delen hun expertise met de verschillende terugkeerpartners, en organiseren hiervoor opleidingen voor medewerkers van  LOI’s, OCMW’s enz. De bedoeling van die opleidingen is om een eventuele terugkeer bespreekbaar te maken en aan te leren hoe men dit onderwerp het best bij migranten kan aanbrengen.